75 jaar vrijheid, iets wat we dit jaar groots hadden willen vieren, zal nu enkel in bescheiden vorm bij stil worden gestaan! Jammer, want vrijheid is heel erg belangrijk, het woord is nu meer van toepassing dan anders, velen van ons zijn nu vier weken gedwongen thuis, werken vanuit huis en dragen de zorg voor de kinderen die ook niet naar school kunnen. Gaan we 75 jaar terug, dan worden we pas echt stil, 5 jaar oorlog, geen vrijheid, meerdere beperkingen en een grote angst voor de zichtbare vijand.
Toch waren er in onze regio mensen die zeer zeker wel de angst kende in die periode maar vochten voor hun land en de vrijheid. Dankzij de vereniging www.oudede.nl werden wij op de hoogte gesteld van de verzetshelden die hier vlakbij hebben gestreden en dit met de dood hebben moeten bekopen. Toch zijn we ze niet vergeten en zijn onze straten in de wijk Simon Stevin vernoemd naar deze bijzonder mensen.
(De leden van de werkgroep geschiedenis houden zich bezig met onderzoek van archieven en documenten over de geschiedenis van het dorp Ede.
Hun bevindingen leggen ze vast in artikelen. Deze artikelen worden na bespreking in een zgn. leesgroep, bestaande uit leden van de werkgroep en eventueel andere deskundigen, aangeboden ter publicatie aan de redactie van de Zandloper. De leden kiezen op basis van affiniteit een onderwerp om te onderzoeken en een artikel te schrijven. Oud Ede is op zoek naar nieuwe leden die kunnen ondersteunen met hun werkzaamheden, kijk op www.oudede.nl voor meer informatie, voor € 17,50 per jaar bent u al lid)
Hun verhalen leest u hier:
DIDI ROOS
Geboren 13 april 1923 Schuilnaam “Didi” Koerierster voor de staf van de Binnenlandse Strijdkrachten (BS) te Ede Didi Roos komt uit Rotterdam. Ze is Joods en heet eigenlijk Rachel maar wordt altijd Didi genoemd. Zij verlooft zich met de eveneens Joodse Marcel Hertz. Als in 1942 de Jodenvervolging begint duiken de families Roos en Hertz onder in de omgeving van Bennekom, Ede en Lunteren. Via het hoofd van de burgerlijke stand in Ede (Jo van den Bent) en zijn secretaresse (Janny Laupman) krijgen zij officiële papieren als evacués uit Rotterdam. Als Didi op 18 november 1944 na verraad op de boerderij van Thomassen in de val loopt ziet ze kans om met een list het verzet in Lunteren te waarschuwen. Zij wordt daarbij wel in haar been geschoten. Didi wordt zwaar mishandeld maar noemt geen namen. Dan wordt ze gevangen gezet bij de SD in Apeldoorn. Ook daar wordt ze gemarteld en moet ze naar de executie van 10 mensen kijken, waarvan ze er een paar kent. Er wordt gedreigd dat zij de volgende zal zijn. Ze blijft zwijgen. Dan wordt ze naar Westerbork gezonden en komt daar bij de politieke gevangenen. Op 10 april wordt Westerbork ontruimd. De vrouwen gaan te voet richting Duitsland. Didi weet in het donker te ontsnappen. Een boer helpt haar en op een gevonden fiets gaat zij dan via Zutphen naar Lunteren. Op 9 mei 1945 worden Didi en Marcel In Ede getrouwd door Jo van den Bent. In 1950 emigreren zij naar Israël.
JANNY LAUPMAN
Geboren 23 maart 1926. Overleden 27 juni 1986 Schuilnaam “Janneke” of “Janny Kordaat” of “Katje” Koerierster voor het verzet in Ede Janny Laupman is werkzaam op het gemeentehuis in Ede. Hier vervalst zij met de ambtenaar van de Burgerlijke Stand Jo van den Bent persoonsbewijzen en stamkaarten, en verwerkt dat in de bevolkingsadministratie. In september 1944 sluit zij zich als koerierster aan bij de verzetsgroep Ede Dorp (Menno de Nooij). Door verraad wordt Janny op 8 april 1945 door de Duitse Sicherheits Dienst (SD) gearresteerd en overgebracht naar de Wormshoef in Lunteren. Daar wordt zij tijdens de verhoren letterlijk geradbraakt. Wanneer de SD een dag voor de bevrijding van Lunteren haar gevangenen vrij laat is zij niet meer dan een levend wrak.
HENK WILDENBURG
Geboren 21 oktober 1914. Overleden 31 januari 2003 Schuilnaam “Henk 1” Verzet Ede Henk Wildenburg, hopman bij de Rooms Katholieke scoutinggroep Tarcisius, is al vroeg actief in het Edese verzet. Hij is het die in de beginjaren van de oorlog zijn leven waagt om bemanningsleden van boven Nederland neergestorte geallieerde vliegtuigen weg te brengen naar hun eerste vluchtroute contact. Hij is één van de verzetsmensen die in 1944 mee helpt de Edese Binnenlandse Strijdkrachten (BS) te formeren. Henk wordt als staflid van de Edese BS op 1 december 1944 gearresteerd op boerderij Wester Wetering, gelijktijdig met geheim agent Abraham Du Bois. Beiden worden met nog twee anderen overgebracht naar de Wormshoef, het hoofdkwartier van de Duitse Sicherheits Dienst (SD) in Lunteren. Na gemarteld te zijn wordt Henk overgebracht naar Kamp Amersfoort waar de omstandigheden zeer slecht zijn. Hij overleeft de oorlog, maar komt deze nooit te boven. Hij heeft wat je noemt ‘levenslang’, en zijn gezin dus ook.
PIETER VAN VARK
Geboren 1 mei 1886. † 21 december 1944 Landelijke Orde Dienst Voor de oorlog is Pieter van Vark adjudant onderofficier in het Nederlandse leger. Na de capitulatie in mei 1940 sluit hij zich aan bij de militaire tak van de Orde Dienst (OD). Hij is contactman van het gewest 6 en bekleed na augustus 1944 een hoofdfunctie bij de staf van de Binnenlandse Strijdkrachten (BS) Ede. Na op 1 december 1944 door verraad gearresteerd te zijn wordt hij overgebracht naar de Wormshoef, het hoofdkwartier van de Duitse Sicherheits Dienst (SD) in Lunteren. Daar wordt hij verhoord en gemarteld. Hij zwijgt en wordt daarop door de SD op 21 december 1944 bij Heelsum vermoord.
PIET ROMBOUT
Geboren 3 mei 1901. † 18 maart 1945 Schuilnaam “Piet Tekens” Verzet Ede Piet Rombout zet zich op vele vlakken in voor het verzet. Hij is werkzaam bij de gemeente Ede en bevriend met de ambtenaar van de burgerlijke stand Jo van den Bent. Hij is verantwoordelijk voor een groot aantal vervalsingen van belangrijke documenten. Ook brengt hij door spionage verkregen gegevens over de vijand letterlijk in kaart. Piet is al vroeg verbonden aan het verzet en wordt in september 1944 toegevoegd aan de staf van de Binnenlandse Strijdkrachten (BS) afdeling Ede. Hij is bij drie wapendroppingen aanwezig. Hij wordt onder zijn schuilnaam ‘Piet Tekens’ gezocht door de Duitse Sicherheits Dienst (SD). Een dag na de dropping in de nacht van 8 op 9 maart 1945, waarbij zijn zoon Ferdie is gegrepen, wordt hij gearresteerd en overgebracht naar het SD-hoofdkwartier de Wormshoef in Lunteren. Na zwaar gewond te zijn geraakt bij een vluchtpoging en de daarop volgende martelingen wordt hij op een brancard overgebracht naar kamp Amersfoort. Daar wordt hij in een dodencel opgesloten als Todeskandidaat. Hier overlijdt hij op 18 maart 1945.
Zijn zoon Ferdie (geboren 29 mei 1926) is koerier en doet dienst als gids bij operatie Pegasus 2. Hij is getuige van de dramatische afloop van deze ontsnappingsoperatie in de vroege morgen van 18 november 1944, maar weet te ontsnappen. Ferdie wordt alsnog gegrepen na de wapendropping in de nacht van 8 op 9 maart 1945. Hij wordt overgebracht naar de Wormshoef in Lunteren. Hier wordt hij na verhoor en marteling ter dood veroordeeld. Ferdie wordt vervolgens vastgezet in kamp Amersfoort als Todeskandidaat. Op 20 maart 1945 wordt hij met nog negen andere Edese verzetsmensen, die bij de nachtelijke wapendropping aanwezig waren, op de Appelweg in Amersfoort gefusilleerd.
CORNELIS VERDUIJN
Geboren 6 april 1907. † 20 maart 1945 Schuilnaam “Kees” of “Meneer de Kuif” LKP en later Verzetsgroep De Vries Cornelis Verduijn is één van de eerste Edenaren die in 1940 in verzet komen tegen de bezetter. Hij is al in 1941 in het bezit van een vuurwapen. Cornelis Verduijn houdt zich voornamelijk bezig met het in veiligheid brengen van onderduikers, waaronder vanaf 1942 ook Joden (volwassenen en kinderen). Hij werkt samen met de Johannes Post groep onder de schuilnaam “Mijnheer de Kuif”. Hij wordt in april 1943 verraden en brengt 6 maanden door in Kamp Vught. Hierna sluit hij zich aan bij de Edese verzetsgroep De Vries (van Spankeren). Hij wordt opnieuw gegrepen bij de wapendropping in de nacht van 8 op 9 maart 1945 en overgebracht naar de Wormshoef. Na ondervraging en mishandeling wordt hij vastgezet in kamp Amersfoort als Todeskandidaat. Op 20 maart 1945 wordt hij met vijf andere verzetsmensen uit de gemeente Ede en vier personen van elders te Loosdrecht gefusilleerd.
PIET SMIT
Geboren 15 mei 1921. † 8 maart 1945 Schuilnaam “Piet Mol” Netherlands Intelligence Department Piet Smit is voor de bezetting vaandrig bij de padvindersgroep ‘De Langenberg’ in Ede. Tijdens de oorlog is hij werkzaam bij de LKP (Landelijke Knokploegen). Hij is ook enige tijd districtsleider van de LO (Landelijke Organisatie voor hulp aan onderduikers) in Enkhuizen. Piet stapt over naar de RVV (Raad Van Verzet) en treedt toe tot de Packard groep: het Netherlands Intelligence Departement. Hier werkt hij samen met het verzet in Ede. Hij wordt uiteindelijk op 26 november 1944 in Hengelo op heterdaad betrapt bij het uitzenden van radio berichten naar de geallieerden. Op 8 maart 1945 is hij één van de 117 Nederlanders die als represaillemaatregel voor de aanslag op Hitlers politiebaas in Nederland, Rauter, bij de Woeste Hoeve worden geëxecuteerd.
GEBROEDERS VAN STEENBERGEN
Aart: Geboren 27 augustus 1915. † 1 oktober 1944 Schuilnaam “van der Steen” Verzetsgroep De Vries Aart van Steenbergen is lid van de verzetsgroep De Vries (van Spankeren). Hij is een zeer gewaardeerde Sectiecommandant van groep C. Hem wordt opgedragen twee gevangengenomen Nederlandse overlopers te liquideren. Op 1 oktober 1944 komt hij daar zelf bij om in Ede.
Elbertus: Geboren 31 mei 1919. † 13 april 1945 Verzetsgroep Maanderbuurt
Martijn: Geboren 6 maart 1924. † 13 april 1945 Verzetsgroep Maanderbuurt
Zijn broers Elbertus (geboren op 31 mei 1919) en Martijn (geboren op 6 maart 1924) van Steenbergen zijn lid van de verzetsgroep Maanderbuurt (Klok) en proberen bij hun arrestatie in april 1945 te ontsnappen, waarbij ze een Landwachter neerschieten. Na opnieuw gearresteerd te zijn, worden ze op 13 april 1945 langs de Keijenbergseweg in Bennekom doodgeschoten.
ARIËN THOMASSEN
Geboren 16 november 1886. † 24 februari 1945 Staf Binnenlandse Strijdkrachten Vader Ariën Thomassen stelt zijn boerderij ter beschikking voor wapenopslag en schietoefeningen van het Edese verzet. Zijn zoon Evert woont in het huis ernaast en verschaft in zijn boerderij onderdak aan het hoofdkwartier van de BS-staf Ede (Binnenlandse Strijdkrachten). Na verraad volgt op 18 november 1944 huiszoeking. Vader Ariën en zijn bij hem inwonende zoon Gijsbert worden gearresteerd.
Zoon Evert weet te ontsnappen. Beide boerderijen worden platgebrand. Ariën Thomassen komt op 24 februari 1945 om in concentratiekamp Neuengamme (Duitsland). Zoon Gijsbert Thomassen, geboren 18 mei 1924, komt al een week eerder, op 16 februari 1945, om in hetzelfde concentratiekamp Neuengamme (Duitsland).
RIJK TIGGELAAR
Geboren 15 december 1912. † 20 maart 1945 Schuilnaam “Hessel” Verzetsgroep De Vries Rijk Tigelaar houdt zich al vroeg bezig met hulp aan Joden. Hij wordt hiervoor gearresteerd en overgebracht naar de kampen Amersfoort en Vught. Na vrijlating wordt hij lid van de verzetsgroep De Vries (van Spankeren) en opnieuw gegrepen bij de dropping in de nacht van 8 op 9 maart 1945.
Hij wordt overgebracht naar de Wormshoef, het hoofdkwartier van de Duitse Sicherheits Dienst (SD) in Lunteren. Hij wordt daar verhoord, mishandeld en ter dood veroordeeld. Opnieuw wordt hij in kamp Amersfoort opgesloten, maar nu als Todeskandidaat. Op 20 maart 1945 wordt Rijk naar Loosdrecht gebracht, waar hij met nog negen andere gevangenen wordt gefusilleerd.
BAREND VEENENDAAL
Geboren 30 mei 1919. † 20 maart 1945 Verzetsgroep Ede Dorp Barend Veenendaal is schilder en werkzaam bij de Nooij. Hij raakt midden 1942 steeds meer bij het verzet betrokken. Niet alleen helpt hij met het verzorgen van voedsel pakketten voor door de bezetter opgesloten Nederlandse verzetsmensen, maar ook werkt hij mee aan het verbergen en verzorgen van door de Duitsers gezochte personen. Barend is lid van de verzetsgroep Ede Dorp (Menno de Nooij). Na de luchtlandingen op 17 september 1944 houdt hij zich ook bezig met het onderbrengen van Britse Airbornes (ook bij zijn ouders in huis). Hij werkt mee aan het organiseren van de Pegasus ontsnappingsoperaties, waarbij geprobeerd wordt voornamelijk Britse Airbornes weer naar de eigen linies terug te brengen. Barend is aanwezig bij minstens twee wapendroppingen. Hij wordt gegrepen bij de dropping in de nacht van 8 op 9 maart 1945 en overgebracht naar de Wormshoef, waar de Duitse Sicherheits Dienst (SD) zetelt. Na ondervraging en mishandeling wordt hij vastgezet in kamp Amersfoort als Todeskandidaat. Op 20 maart 1945 wordt hij op de Appelweg in Amersfoort doodgeschoten.
Zijn broer Elbert Veenendaal (geboren 9 december 1917) werkt bij de Nederlandse Spoorwegen. Hij helpt met het verzetswerk waar hij helpen kan. Na de spoorwegstaking (17 september 1944) duikt hij met zijn vrouw en kind onder bij zijn familie in Ede. Hij is heel nauw betrokken bij het onderdak verlenen aan de na de slag om Arnhem ronddolende Britse Airbornes, daarbij het leven van zichzelf en zijn gezin in de waagschaal stellend. Hij blijft echter op verzoek van zijn familie buiten andere verzetshandelingen. Op 8 maart 1945 laat hij zich echter niet meer tegen houden en gaat mee naar een wapendropping. Hij wordt daarbij gevangen genomen en overgebracht naar de Wormshoef, waar de Duitse Sicherheits Dienst (SD) zetelt. Na ondervraging en mishandeling wordt hij vastgezet in kamp Amersfoort als Todeskandidaat. Op 20 maart 1945 wordt ook hij op de Appelweg in Amersfoort geëxecuteerd.
FOLKERT ROOSJEN
Geboren 7 juni 1912. † 20 maart 1945 Verzetsgroep Ede-Dorp Folkert Roosjen is voor de oorlog sergeant bij de infanterie. Hij wordt als krijgsgevangene naar Duitsland afgevoerd en keert na 11 juni 1940 weer naar Nederland terug. Hij is leraar in Veenendaal. Wanneer hij in 1943 weer wordt opgeroepen om terug te keren in Duitse krijgsgevangenschap duikt hij onder. Tot 17 september 1944 weet zijn vader hem tegen te houden zich met het verzet te bemoeien. Goed de Engelse taal beheersend maakt hij zich vanaf dat moment echter nuttig bij het onderbrengen van de aan Duitse krijgsgevangenschap ontkomen Britse Airbornes. Hij werkt mee aan de Pegasus ontsnappingsoperaties, waarbij wordt geprobeerd de veelal Britse Airbornes weer naar de eigen linies terug te brengen.
Samenwerkend met o.a de verzetsgroep Ede Dorp (de Nooij), stelt hij op het terrein van de woning waar hij met zijn vrouw en familie woont een ruimte beschikbaar om daar een deel van de bij de wapendroppingen verkregen wapens onder te brengen. Folkert is aanwezig bij de wapendropping op 2 maart 1945. Als hij op 8 maart 1945 naar het zelfde droppingsterrein gaat, houdt hij zijn broer tegen om mee te gaan. Hij vindt deze dropping nauwelijks een week later op het zelfde terrein te gevaarlijk om beiden hun leven te wagen. Hij wordt na deze dropping gearresteerd en op 20 maart 1945 te Loosdrecht gefusilleerd.
CORNELIS GARRITSEN
Geboren 19 november 1921. † 20 maart 1945 Raad Van Verzet. Later verzetsgroep Ede Dorp Cornelis Garritsen start zijn verzetswerk bij de RVV (Raad Van Verzet). Wanneer in september 1944 alle verzetsgroepen in de Nederlandse Binnenlandse Strijdkrachten overgaan, sluit hij zich aan bij de verzetsgroep Ede Dorp (Menno de Nooij). Hij is zeer actief als koerier en helper op vele terreinen.
Zijn wens ook een wapendropping te mogen meemaken wordt hem fataal. Hij wordt gegrepen bij de dropping in de nacht van 8 op 9 maart 1945 en overgebracht naar de Wormshoef, het hoofdkwartier van de Duitse Sicherheits Dienst (SD) in Lunteren. Na ondervraging en mishandeling wordt hij vastgezet in kamp Amersfoort als Todeskandidaat. Op 20 maart 1945 wordt Cornelis in Loosdrecht gefusilleerd.
SIMON VAN DEN BENT
Geboren 22 september 1919. †10 oktober 1944 Schuilnaam “Sietse” Verzetsgroep Bennekom Simon van den Bent is lid van de verzetsgroep Bennekom (Bart van Elst/Paul de Nooij). Simon is een representant van de familie van den Bent: Zijn ouders in Ede herbergen een joods meisje, zijn broers Jo, Maarten en Job zijn actief in het verzet, zijn zus Dickie is koerierster, zijn zus Lena herbergt onderduikers, zijn zwager Flip van de Pol is actief bij zowel de verzetsgroep Bennekom als de verzetsgroep Lunteren. Simon verzorgt ondergedoken parachutisten en wordt op 9 oktober 1944 gegrepen bij Amerongen als hij als gids drie parachutisten naar bevrijd gebied probeert te loodsen. Hij wordt op 10 oktober 1944 in De Bilt geëxecuteerd.
JAN WILLEM SCHOUTEN
Geboren 8 januari 1912. † 7 mei 1943 CPN Sabotagegroep Jan Willem Schouten hoort bij de CPN (Communistische Partij Nederland) Sabotagegroep. Hij woont in Bennekom. Hij komt op 7 mei 1943 bij Achterberg (Rhenen) om het leven als hij de spoorlijn Amersfoort-Kesteren wil opblazen. Hij wil hiermee voorkomen dat de Nederlandse voormalige militairen zich op 7 mei 1943 in Amersfoort kunnen melden om opnieuw in krijgsgevangenschap te moeten gaan.
PETER ROSEBOOM
Geboren 14 december 1919. † 20 maart 1945 Verzetsgroep Bennekom Peter Roseboom is vaandrig in het Nederlandse leger en behoort tot zijn ontslag in juli 1940 tot het Reservepersoneel van de Nederlandse Krijgsmacht. In 1942 is hij werkzaam bij de Nederlandse Spoorwegen in Arnhem en helpt hij een groot aantal door het Arbeidsbureau in Arnhem voor de arbeidsinzet opgeroepen jongemannen aan de Duitse bezetter te ontkomen en onder te duiken. De Duitse Sicherheits Dienst (SD) zit hem daarbij door verraad (twee vrienden van hem worden gepakt) vaak op de hielen. Na de spoorwegstaking (17 september 1944) maakt hij als NS-onderduiker deel uit van het Bennekomse verzet en werkt samen met Bart van Elst.
Hij zet zich in voor het onderbrengen en van voedsel voorzien (niet altijd zonder geweld) van de aan Duitse krijgsgevangenschap ontkomen Britse Airbornes en andere onderduikers. Peter is betrokken bij de ontsnappingsoperaties Pegasus I en II, waarbij getracht wordt om de ontkomen Britse Airbornes weer naar de eigen linies terug te brengen. En hij is aanwezig bij alle wapendroppingen tot de dropping van 8 op 9 maart 1945 hem fataal wordt. Peter Roseboom wordt op 20 maart 1945 te Loosdrecht gefusilleerd.
HENK EN WIM VAN DER MHEEN
Wim: Geboren 16 februari 1923. † 29 januari 1945 Henk: Geboren 14 juli 1924. † 29 januari 1945 Verzetsgroep Lunteren De broers Wim en Henk van der Mheen zijn lid van de verzetsgroep Lunteren (Flip van de Pol/Aart Roelofsen). Zij nemen deel aan allerlei verzetsactiviteiten, zoals wapendroppingen, koerierswerk en aan de ontsnappingsoperatie Pegasus I waarbij in één keer 138 voornamelijk Britse militairen naar de eigen linies worden teruggebracht. In opdracht van geheim agent Henk van Loenen gaan zij naar het bevrijde zuiden om contact te leggen met de geallieerden, maar daarbij komen zij in de Betuwe bij Dodewaard om het leven.
GERARD LAMBERT
Geboren 24 maart 1919. † 15 april 1945 Schuilnaam “Kees de Belg” Raad Van Verzet Gerard Lambert is een verzetsman van het eerste uur. Hijsluit zich aan bij de Raad Van Verzet (RVV). Bij het ontstaan van de Binnenlandse Strijdkrachten (BS) begin september 1944 gaat Gerard over naar de BS-staf Ede (Binnenlandse Strijdkrachten). Hij wordt zwaar gezocht door de Duitse Sicherheits Dienst (SD). Na zijn arrestatie wordt hij door deze dienst verschrikkelijk gemarteld en uiteindelijk door Ries Janssen op 15 april 1945 in Lunteren (Wormshoef) vermoord.